سایت آوای وزمتر

هیچ چیز تکرار نمی شود

مروری بر زندگی و اشعار ویسلاوا شیمبورسکا ؛ بانوی شعر لهستان

(تهمینه ایرانی)

آه چقدر مرزهای خاکی آدم ها ترک دارند!

چقدر ابر ، بی جواز از فراز آن ها عبور می کند.

چقدر شن می ريزد از کشوری به کشور دیگر

چقدر سنگ ریزه با پرش هایی تحرک آمیز !

آیا لازم است هر پرنده ای را که پرواز می کند

یا همین حالا دارد روی میله ی "عبور ممنوع" می نشیند ذکر کنم ؟

کافی ست گنجشکی باشد، دُمش خارجی است و

نوکش اما هنوز اينجایی ست

و هم چنان و هم چنان وول می خورد!

از حشرات بی شمار کفایت می کند به مورچه

سر راهش میان کفش های مرزبان

خود را موظف نمی داند پاسخ دهد به پرسش از کجا به کجا،

آه تمام بی نظمی را ببین

گسترده بر قاره ها!

آخر آیا این مندارچه ای نیست که از راه رود

 صدهزارمین برگچه را از ساحل روبه رو می آورد به قاچاق؟

آخر چه کسی جز ماهی مرکب بت بتزوی گستاخانه درازش

تجاوز می کند از حدود آب های ساحلی ؟

آیا می شود راجع به نظم نسبی صحبت کرد؟

حتا ستارگان را نمی توان جابه جا کرد

تا معلوم باشد کدام یک برای چه کسی می درخشد؟

و این گستره ی نکوهیدنی مه !

و گرد و خاک کردن دشت بر تمام وسعتش ،

گو اصلن نباشد به دو نیم!

و پخش صداها درامواج خوش خرام هوا،

فراخوان به جیغ و غلغل های پر معنا!

تنها آن چه انسانی است می تواند بیگانه شود ،

مابقی ،

جنگل های آمیخته و فعالیت زیر زمینی کرم و موش و باد درزمین

(ترجمه شعری از شیمبورسکا از سهراب رحیمی).

کمیته ی جایزه ی نوبل در بیانیه ای که در سال 1996 منتشر کرد تا بدین وسیله «ویسلاوا شیمبورسکا» را برنده ی این جایزه اعلام کند ، چنین گفت : شعری که با دقتی آهنین اجازه می دهد متون تاریخی و زندگی نامه ای به سطح روشنایی برسند و ذرات واقع گرایانه انسانی عیان شوند».

ویسلاواشیمبورسکا که از او به عنوان بانوی شعر لهستان یاد می شود در 2 جولای 1923 در شهر کورینگ در استان پوزنان در غرب لهستان متولد شد. وقتی 8 ساله بود همراه خانواده اش به کراکوف نقل و مکان کرد در ابتدای سنین نوجوانی بود که جنگ جهانی دوم شروع شد و کشورش به وسیله ی نازی ها اشغال شد. او در دوره اشغال کشورش مخفیانه درس خواند تا با خطر دستگیری به وسیله ی نازی ها روبه رو نشود. پس از اخذ دیپلم به عنوان کارمندی ساده در راه آهن مشغول به کار شد. پس از پایان جنگ به دانشگاه کراکوف رفت و در دورشته زبان و ادبیات لهستانی و جامعه شناسی به تحصیل پرداخت .

اولین مجموعه شعرش با عنوان « برای این است که زنده ایم » در سال 1952 منتشر شد. در سال 1953 به عضویت هیئت تحریریه هفته نامه ادبی ـ فرهنگی "زندگی ادبی" در آمد، که این همکاری تا سال 1981 ادامه یافت . او هرچند سال یک بار ، مجموعه ای کم حجم از اشعار جدیدش را منتشر می کرد.

به گفته استانیسلاو بارانسکا که بیشتر اشعار این بانوی شاعر را به انگلیسی ترجمه کرده خانم شیمبورسکا به شدت از زندگی خصوصی اش حفاظت می کرد و اهل عمومی کردن زندگی اش نبود و همین موجب شده بود تا در محدوده خاصی باقی بماند.

با این حال او در میان مردم کشورش بسیار محبوب بود و اشعارش از نظر سبک و زبان بسیار شفاف بودند اما بازیگوشی های زبانی او و سعی اش در ساخت کلمات جدید موجب می شد تا ترجمه آثار او به دیگر زبان ها دشوار شود. بیشتر اشعار او متفکرانه و عمیق بود اما مفاهیمی چون مرگ ، شکنجه ، جنگ و هیتلر که حمله او به لهستان در سال 1939 موجب جنگ جهانی دوم در اروپا شد ، در اشعارش به فراوانی مطرح شده است .

نخستین تجربه های این بانوی شاعر به سبک رئالیسم سوسیالیستی بود و نخستین مجموعه اشعارش که مربوط به دوره استالینیستی است با عنوان" این چیزی است که ما برایش زندگی کردیم" در سال 1952 منتشر شد ، یک مجموعه ایدئولوژیکی دیگر را او دو سال بعد منتشر کرد که با عنوان "سوال هایی از خودم" منتشر شد.

سال ها بعد او در مصاحبه ای گفت وقتی جوان بودم در دوره ای به کمونیسم اعتقاد داشتم ، اما خیلی زود فهمیدم این باور صحیح نیست ولی هیچگاه سعی نکردم از این واقعیت که زمانی به آن باور داشتم فرار کنم .

تا سال 1957 او هم از کمونیسم و هم از اشعار اولیه اش فاصله گرفت و دهه ها بعد ، در جنبش همبستگی علیه دولت کمونیست لهستان فعالیت کرد ، در دوره مبارزه در سال 1981 او اشعاری را با نام مستعار در مطبوعات زیر زمینی منتشر کرد.

او در زمانی که مجموعه نه چندان بزرگی از کارهایش را خلق کرده بود، برنده جایزه نوبل شد و پنجمین چهره لهستانی بود که موفق به کسب این موفقیت بین المللی می شد، در آن زمان تنها حدود 200قطعه از اشعار وی به صورت متناوب منتشر شده بود و تا آخر زندگی اش او شمار این اشعار را به حدود 400 شعر رساند.

او می خواست که اشعارش بیش از این که او سیاسی باشد ، بازتاب دهنده افکار شخصی اوست و در مصاحبه ای با نیویورک تایمز پس از کسب جایزه نوبل در سال 1996 گفت اشعار من صرفا سیاسی نیستند آنها بیشتر به مردم و زندگی می پردازند .

او یک بار ازدواج کرد که منجر به جدایی شد و شریک زندگی بعدی اش کرنل فیلیپوویچ را در سال 1990 از دست داد . او هرگز بچه دار و هیچ یک از اعضای خانواده اش زنده نمانده اند. چسلاو میلوش دیگر لهستانی برنده جایزه نوبل در سال 1980 خانم شیمبورسکا را فردی خجالتی و متواضع نامیده و گفته است برای او دریافت جایزه نوبل از این نظر هولناک بود که او را به شخصیتی شناخته شده بدل کرد.

اشعار او به 36 زبان در 18 کشور ترجمه شده است . او شاعری دقیق و ظریف بین بود، ذهنی تحلیلگر داشت او اگرچه در پی توصیف واقعیت های زندگی اجتماعی بود، اما در پی صدور آرمانی برای تغییر چهره ی زندگی نبود . البته او فقط یک توصیف گر صرف نبود بلکه از اندیشه های عمیقی برخوردار بود که سبب می شد تحلیل های ظریفی از مسائل ارائه دهد. وقایع دوران جنگ جهانی دوم بسیار برجسم و روح او اثر گذاشت و سبب شد در بسیاری از اشعارش ، با زبانی طنز آمیز جنگ را به تمسخر بگیرد . علاوه بر این شیمبورسکا نگاهی انسان دوستانه و طبیعت دوستانه دارد. او در حالی که 88 سال داشت چند روزپیش براثر سرطان ریه در شهر کراکوف لهستان در گذشت.

هیچ چیز تکرار نمی شود

و تکرار نخواهد شد

به همین دلیل ناشی به دنیا می آییم

و خام می میریم

حتی اگر کودن ترین شاگرد مکتب زندگی بودیم هم

هیچ زمستان و تابستانی را

تکرار نمی کردیم

هیچ روزی تکرار نمی شود

دو شب به هم شبیه نیستند

نگاه قبلی به نگاه بعدی شبیه نیست

دیروز وقتی کسی در حضور من نام تو را آورد

طوری شدم که انگار

یک گل روز از پنجره به اتاقم افتاده باشد

امروز که با همیم از دیوار می پرسم :

رُز؟ رُز چه شکلی دارد؟

رُز گل است یا قلوه سنگ؟

ای ساعت بد هنگام

چرا با هراس بی دلیل می آیی؟

هستی ! پس می گذری

زیبایی در همین است

هر دو در آغوش هم خندانیم و می کوشیم

 آشتی کنیم

گرچه با هم متفاوتیم

مثل دو قطره ی شبنم